Bezpieczeństwo i certyfikacja maszyn do obróbki drewna – minimalne wymagania oraz znak CE

Przemysł drzewny w Polsce to prężnie działająca gałąź gospodarki, gdzie zatrudnionych jest wiele pracowników. Wiele firm pracuje zarówna na maszynach używanych od wielu lat, jak i nowo zakupionych u producentów. W zakres maszyn do obróbki drewna wchodzą traki, pilarki tarczowe, strugarki, frezarki, szlifierki, grubościówki i wiele innych. Obrabiarki te zaliczają się do gruby maszyn szczególnie niebezpiecznych, narażających pracowników na wysokie zagrożenie. W związku z tym objęto je szczególnymi wymaganiami w zakresie bezpieczeństwa. W artykule opowiemy o wymaganiach prawnych stawianych pracodawcom oraz producentom maszyn do drewna. Odpowiemy na często zadawania pytania – co musi zrobić pracodawca, aby użytkować maszyny zgodnie z prawem oraz jaką procedurę musi przejść producent maszyny, aby nadać oznaczenie CE i wprowadzić maszynę do obrotu.

AKTY PRAWNE

Zarówno producent jak i pracodawca musi spełnić odpowiednie zapisy prawne przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub użytku. Akty prawne zawierają wymagana dotyczące zabezpieczenia pracownika przed urazami, porażeniem prądem elektrycznym, zapyleniem, hałasem oraz innymi szkodliwymi czynnikami. Dodatkowo dla producenta dyrektywa maszynowa 2006/42/WE stworzenie odpowiedniej dokumentacji technicznej.

Akty prawne dla pracodawcy – wymagania minimalne:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/104/WE z dnia 16 września 2009 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy.
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141)
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. (Dz.U. 2002 nr 191 poz. 1596)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14.04.2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna. (Dz.U. Nr 36 poz. 409)

Akty prawne dla producenta – wymagania zasadnicze:

• Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE.
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn.

Producenci nowych maszyn muszą również zwrócić uwagę na inne, mogące mieć zastosowanie dyrektywy, tj. dyrektywa EMC 2014/30/UE, ATEX 2014/34, NOISE 2000/14/WE. Dyrektywa LVD 2014/35/UE (bezpieczeństwa elektryczne) jest brana pod uwagę, jednak przez zastosowanie 2006/42/WE nie podaje się jej w deklaracji zgodności. Do tego bardzo ważne jest zastosowanie norm zharmonizowanych, które szczegółowo opisują wymagania techniczne stawiane maszynom. Dopiero spełnienie wszystkich mających zastosowanie wymagań dyrektyw i norm pozwala producentowi wystawić deklarację zgodności oraz nanieść znak CE.

WYMAGANIA MINIMALNE – PROCEDURY DLA UŻTYKOWNIKÓW MASZYN

Minimalne wymagania dla maszyn dotyczą wszystkich maszyn – nowych i starych. Użytkownik maszyny przed oddaniem jej do użytku pracownikom musi przeprowadzić procedurę dostosowania do minimalnych wymagań. Deklaracja zgodności na zgodność z dyrektywą maszynową 2006/42/WE nie potwierdza spełnienia wymagań minimalnych, tylko wymagania zasadnicze. Potwierdza to Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 24 listopada 2009 r. IV SA/Wr 359/09.

Jak zatem przeprowadzić proces dostosowania maszyny do minimalnych wymagań?

1. W pierwszej kolejności należy zebrać zespół pozwalający na rzetelną ocenę maszyny. Najczęściej są to mechanicy, elektrycy, operatorzy, służby BHP. Jeżeli nie ma możliwości zebrania takiego zespołu to dobrze jest zlecić audyt specjalistom z zewnątrz. Do oceny bezpieczeństwa maszyny przydaje się znajomość norm, np. dotyczących odległości bezpieczeństwa, bezpieczeństwa elektrycznego, układów sterowania, osłon i wiele innych.
2. Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie audytu bezpieczeństwa, czyli oceny ryzyka. Zespół ocenia, czy maszyna spełnia odpowiednie wymagania rozporządzenia i norm, np. PN-EN 12750:2013-07. Raport powinien być udokumentowany i zawierać niezgodności oraz zalecenia dotyczące poprawienia bezpieczeństwa.
3. Ustanowić plan działania w modernizacji maszyny. Przyporządkować zadania poszczególnym osobom – elektrycy za poprawę stanu szafy sterowniczej i sterowania, mechanicy za montaż osłon, BHP za instrukcje bezpiecznego użytkowania. Wszystkie te czynności również można zlecić firmie zewnętrznej.
4. Przeprowadzić audyt walidacyjny sprawdzający czy wszystkie niezgodności zostały usunięte.
5. Podpisać protokół z dostosowania maszyny do minimalnych wymagań. Protokół powinien zawierać stwierdzenie, że maszyna została dostosowana do Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy oraz innych szczegółowych wymagań prawnych, np. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14.04.2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna.
6. Po dostosowaniu maszyny i podpisaniu protokołu można ją używać zgodnie z prawem. Wszystkie dokumenty z kontroli przechowywać do wglądu przez organy nadzoru rynku.
7. Prowadzić regularne kontrole maszyny. Przeglądy odnotowywać w książce pracy maszyny.

WYMAGANIA ZASADNICZE – PROCEDURY DLA PRODUCENTÓW MASZYN

Każdy producent nowej maszyny przed wprowadzeniem jej do obrotu lub użytku musi przejść całą procedurę oceny zgodności. Chciałem zaznaczyć, że maszyny skonstruowane na własny użytek (tzw. samoróbki) również podlegające pod wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, czyli musza mieć deklarację zgodności oraz znak CE na tabliczce znamionowej.

Załącznik IV do ww. dyrektywy przedstawia wykaz maszyn, które podlegają pod specjalną procedurę oceny zgodności – badanie typu WE. Maszyny do drewna w dyrektywie maszynowej 2006/42/WE traktowane są jako szczególnie niebezpieczne maszyny, dlatego znajdują się w załączniku IV.

Jak wygląda procedura nadania znaku CE na maszyny do drewna?

1. Na początek dopieramy wszystkie akty prawne, które mają zastosowanie do naszej maszyny – dyrektywy, rozporządzenia i normy.
2. Określamy procedurę oceny zgodności – w przypadku maszyn do drewna w większości przypadków będzie to „badanie typu WE”. Jednostka notyfikowana weryfikuje naszą maszynę pod względem bezpieczeństwa oraz stworzoną dokumentację techniczną. Po pozytywnej ocenie jednostka wydaje certyfikat badania typu.

1. Przeprowadzenie oceny ryzyka maszyny i przygotowanie wykazu wymagań do spełnienia. Jest to jeden z najważniejszych etapów. Podczas oceny ryzyka należy posiłkować się zapisami z norm zharmonizowanych. Określone są w nich poziomy bezpieczeństwa dla układów bezpieczeństwa, środki bezpieczeństwa, informacje do instrukcji obsługi oraz tabliczki znamionowej.
2. Spełnienie wymagań bezpieczeństwa w maszynie. Projektujemy i montujemy odpowiednie zabezpieczenia. Przeprowadzamy pomiary i badania potwierdzające spełnienie wymagań.
3. Stworzenie dokumentacji technicznej oraz instrukcji obsługi.
4. Przekazanie dokumentacji i maszyny do jednostki notyfikowanej. Uzyskanie certyfikatu badania typu.
5. Podpisanie deklaracji zgodności oraz naniesienie tabliczki znamionowej ze znakiem CE.

ZAGROŻENIE WYSTĘPUJĄCE PRZY OBRABIARKACH DO DREWNA

Statystyki wypadków na maszynach pokazują, że podczas obróbki drewna dochodzi do wielu niebezpiecznych wypadków. Najczęściej podczas zdarzeń dochodzi do:

• Kontaktu rąk operator z obracającym się narzędziem roboczym;
• Uderzenie w skutek odrzutu obrabianego materiału;
• Pochwyceniem i wciągnięciem części ciała w elementy ruchome;

Oczywiście nie jest to pełna lista zagrożeń. Powyższe punkty mają tylko zwrócić uwagę na najbardziej prawdopodobne i niebezpieczne wypadki podczas pracy. Do tych zagrożeń dochodzą: zapylenie, porażenie prądem elektrycznym, hałas i wibracje, pożar i wybuch.

Powodów tych zdarzeń jest wiele, ale najczęściej są to:

• Brak odpowiednich osłon;
• Brak montażu odpowiednich środków zabezpieczających, np. klin rozszczepiający;
• Brak prowadnic;
• Nieodpowiedni stan maszyny;
• Brak środków ochrony indywidulanej;
• Brak odpowiednich procedur;
• Brak pomocy warsztatowych;
• Brak zamontowanego odciągu.

Starsze maszyny, używane w zakładzie przez wiele lat często są w stanie niepozwalającym na bezpieczną obsługę. Dlatego ważne jest, aby systematycznie sprawdzać stan maszyny i utrzymywać wysoki poziom bezpieczeństwa.

PODSUMOWANIE

Działając w branży przemysłu drzewnego należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo maszyn. Dotyczy to przede wszystkim zakładów produkujących meble, wyroby budowlane z drewna, tartaków czy zakłady produkujące okna oraz drzwi. Kupując nową czy używaną maszynę sprawdźmy, czy jest w dobrym stanie technicznym i posiada wszystkie zabezpieczenia. Często można trafić na „okazję”, ale później może się okazać, że dostosowanie maszyny do minimalnych wymagań będzie kosztować więcej niż nowa maszyna.